Misschien herken je dit wel: je schuift aan bij een spel dat eigenlijk nog niemand aan de tafel kent. Vervolgens moet je luisteren naar iemand die de spelregels paragraaf voor paragraaf aan je voorleest. Of, misschien nog erger, er wordt een tablet of telefoon op tafel gekwakt, met daarop een YouTube video waarin iemand het spel tergend langzaam uitlegt. Voer voor nachtmerries, toch? Laat deze docent je de trucjes leren om een heldere uitleg te geven!

Even eerlijk; een spel uitleggen is, naast het opzetten en opruimen, het minst leuke deel van onze hobby. Logisch dat er een grote groep mensen is, die liever een boek leest of een videospel opstart; dan hoef je in ieder geval niet naar een 45 minuten durende uitleg te luisteren waarin iemand je vertelt hoe je legaal plezier mag hebben.

Van een goede uitleg pluk je gelijk de vruchten. Allereerst gaan de spelers enthousiaster het spel in. Het zorgt voor een goede start met gelijke kansen voor elke speler én motiveert spelers om zoveel mogelijk plezier uit het spel te halen. Maar hoe vlieg je dat aan? Deze tips zorgen ervoor dat je nooit meer hoeft te luisteren naar iemand die een regelboek aan je opdreunt!

Hoe leren volwassenen?

Voordat ik de verdere uitleg geef, wil ik eerst bij deze vraag stilstaan. In de andragogiek (de studie van volwassenleer) wordt gekeken naar hoe volwassenen het beste nieuwe kennis opslaan. Onderzoek wijst uit dat het belangrijk is dat je nieuwe info doelgericht en toepasbaar aanbiedt, zodat het antwoord geeft op de vragen “waar doe ik dit voor?” en “hoe ga ik dit gebruiken?”. Op die manier help je de mensen aan je tafel om snel te begrijpen hoe de zaak echt in elkaar zit. Je gaat merken dat de tips die ik hier beneden geef, je gaan helpen om je uitleg doelgericht, duidelijk en toepasbaar in te steken. Daarbij gaan we ook steeds terug naar de volgende drie basisvragen: “wat is dit?”, “waar gebruik ik het voor?” en “hoe kan ik daarmee winnen?”

Een opmerking vooraf – dit zijn tips voor het geven van een complete uitleg voordat je gaat spelen. Sommige mensen zijn meesters in het geven van uitleg tijdens het spelen (een running teach), maar ik ben daar helaas erg slecht in. Jezelf kennen is ook een kwaliteit, heb ik me laten vertellen. Dat gezegd hebbende, laten we gaan kijken!

Lees verder onder de afbeelding >

Tip 1: Zorg dat je de regels kan dromen

Het geeft niet als je bepaalde details (bijvoorbeeld het aantal kaarten waar je mee begint of wat er gebeurt als er een gelijkspel is) op moet zoeken in het regelboek, maar idealiter ken je de spelregels nagenoeg uit je hoofd – hoe ga je het anders aan een ander uitleggen? Mijn advies is dat je, voordat je het spel uit gaat leggen aan andere mensen, eerst de tijd neemt om zelf de regels door te lezen, alle onderdelen even te bekijken (en te organiseren!) en goed de tijd neemt om dat even te laten bezinken. De andere spelers hebben jou straks nodig om het spel te begrijpen, en dat werkt alleen goed als jij weet waar je het over hebt.

Tip 2: Zet het spel eerst klaar voor je gaat uitleggen

Zorg ervoor dat de spelers gelijk hun eigen benodigdheden hebben. Bordspellen zijn eigenlijk heel raar als je erover nadenkt. Het zijn allemaal stukken hout en karton waar andere mensen van bedacht hebben wat je er wel en niet mee mag doen; dat kan pas het beste als je de informatiekloof (dus de hoeveelheid dingen die jij weet en de hoeveelheid dingen die je publiek niet weet) zo klein mogelijk maakt. Geef mensen gelijk hun benodigdheden, en begin pas met uitleggen als het bord erbij staat zoals het hoort. Mensen zitten graag aan de onderdelen – heel logisch met zoiets tactiels als een bordspel! Geef je spelers dus vast kaarten om naar te kijken, blokjes om te schuiven en meeples om torens mee te bouwen. Je gaat merken dat een hoop van de dingen die je daarna uitlegt, veel beter te begrijpen zijn omdat mensen de speelstukken al in beet hebben gehad. Heb je een spel (bijvoorbeeld Weerwolven) waarbij mensen per ongeluk dingen kunnen verklappen tijdens je uitleg? Geen stress – deel de kaarten na je uitleg gewoon opnieuw uit. Dan hebben mensen de beste kans gehad om het te leren, en kunnen jullie daarna spelen zoals het hoort.

Tip 3: Begin met een hook, zodat je spelers geïnteresseerd raken

Ik merk vaak dat mensen tijdens het uitleggen van een bordspel gelijk de regeltjes in willen duiken; het gaat gelijk over acties en rondes, resources en punten, zonder dat de anderen een “haakje” hebben om die info aan op te hangen. Begin bij het uitleggen van Agricola niet gelijk met de acties, maar vertel eerst dat je een boerderij aan het maken bent. Begin bij Patchwork niet eerst bij de time track of het lezen van de labels, maar begin in plaats daarvan eerst te vertellen over het maken van een lappendeken. Veel spellen zijn zo gemaakt dat de acties die je kan doen, gekoppeld zijn aan de setting en de thema’s van het spel. Daar dus eerst aandacht aan besteden zorgt ervoor dat je uitleg beter te begrijpen (en ook beter te onthouden) is.

Lees verder onder de afbeelding >

Tip 4: Stippel een route uit door je uitleg

Goed nieuws! Je hebt je grote, moeilijke bordspel neergelegd en je spelers zo ver gekregen dat ze enthousiast zijn om te leren hoe ze een boerderij gaan runnen. Dan rest de vraag; wat ga je nu als eerste uitleggen? Zorg ervoor dat je, voordat je gaat beginnen met uitleggen, een route door de spelregels hebt uitgestippeld. Daarmee zorg je ervoor dat de spelers de regels makkelijker leren. Begin eerst bij de grote concepten, en ga dan steeds stukje bij beetje de details invullen. Ikzelf begin altijd bij het grootste ding: het winnen van het spel (denk terug aan wat we eerder geleerd hebben – volwassenen zijn doelgericht!) Daarna loop ik mensen door de route naar die overwinning heen, door wederom eerst de grote dingen te benoemen. Vaak begin ik bij hoe een standaard beurt eruit ziet, en daarna de acties die ze daarin kunnen nemen. Daarna vul ik de details stukje bij beetje in. Als allerlaatste doe ik rare uitzonderingen en regels die moeilijk beklijven, zodat mijn spelers zoveel mogelijk context hebben om die uitzonderingen binnen te plaatsen.

Die laatste zin geeft eigenlijk het fundamentele idee achter deze route goed weer – geef je spelers steeds genoeg context om moeilijke dingen in te plaatsen. Dit zorgt ervoor dat mensen je uitleg zo goed mogelijk kunnen begrijpen. Een belangrijke vraag om jezelf te stellen tijdens het leren van de regels is: “gaan mensen dit verwarrend vinden?” Als je merkt dat iets verwarrend is of handiger uit te leggen is na iets anders, benoem dat dan gewoon. De zin “deze derde actie is verwarrend, maar ik kom daarop terug als ik het houthakken heb uitgelegd” helpt enorm, aangezien mensen dan weten dat je niet een deel van de uitleg bent vergeten en dat die twee elementen met elkaar te maken hebben.

Tip 5: Gebruik het visuele aspect van bordspellen

Ik wijs heel graag naar het spel als ik dingen uitleg. Ik wijs naar meeples, naar tokens, laat kaarten zien en ga zwierig van plek naar plek over het bord; op die manier kan ik mensen laten zien waar ik het over heb, en ze wijzen op plekken waar ze info kunnen vinden. Zorg dat je goed benoemt waar mensen naar kijken, en gebruik het vooral ook als houvast tijdens je uitleg. Toen ik laatst Bruxelles 1893 (een best flink bordspel, voor de onwetenden) aan nieuwe mensen mocht uitleggen, gebruikte ik het bord als mijn houvast voor de uitleg. Ik benoem dan eerst wat de drie delen van het bord precies zijn, in welke volgorde de uitleg komt, en hoe dat samenhangt met hun persoonlijke spelersbord. En toen ben ik gewoon een voor een de acties uit gaan leggen, terwijl ik dingen aanwees en de spelers handelingen liet uitvoeren. Dat ging als een trein – ik ben zelden zo hard ingemaakt als tijdens dat potje Bruxelles!

Lees verder onder de afbeelding >

Tip 6: Zorg dat er één iemand tegelijk uitlegt

Ja, zelfs als je vrienden héél enthousiast zijn over het spel en er héél veel van weten. Ik kom vanuit het middelbaar onderwijs, dus ik ben wel gewend om tegen mensen te zeggen dat ze stil moeten zijn en hun hand op moeten steken. Ik begrijp echter ook dat het lastig is om je vrienden op zo’n manier aan te spreken, zeker als je al midden in je verhaal zit en je vrienden gewoon enthousiast zijn. Desalniettemin is het beter als je hier streng maar vriendelijk in bent; laat mensen hun hand opsteken als ze wat toe willen voegen, en zorg ervoor dat mensen niet door je heen praten. Is dit betuttelend of schools? Misschien wel, maar het zorgt ervoor dat mensen zo snel mogelijk kunnen spelen. Die uitweiding van tien minuten over randgevallen en strategieën betekent toch nog niks als je het spel niet goed kent. Leer de spelers eerst lopen voor je ze uitlegt hoe ze moeten polsstokhoogspringen.

Tip 7: Betrek je medespelers in de uitleg

Goed, je hebt mensen zover gekregen dat ze aandachtig naar je luisteren, terwijl je dingen aanwijst en acties benoemt. Luisteren is natuurlijk goed, maar je wil voorkomen dat het een saai, langdradig hoorcollege wordt zonder tentamen aan het einde. Een makkelijk iets waarmee je de spelers bij de uitleg kan betrekken, is ervoor kiezen om hen alle acties te laten doen. Plaats hun workers op het bord, laat hen dobbelstenen rollen en gebruik hun namen in je voorbeelden. Op die manier zijn je spelers meer betrokken bij je uitleg. Dingen doen is dingen onthouden, dus laat het ze lekker zelf doen!

Tip 8: Stimuleer vragen stellen, zowel tijdens als na de uitleg

Dit is heel belangrijk om te benadrukken; het is belangrijk om mensen positief te reïnforcen wanneer ze een vraag aan je stellen. Vragen stellen is lang niet voor iedereen makkelijk, dus is het belangrijk om mensen te erkennen en te belonen wanneer ze wel een vraag stellen. Dit zit er bij mij nu zo ver ingebakken dat mijn standaard reactie “dat is een hele goede vraag” is, omdat ik het fijn vind als mensen bij me aangeven wanneer iets niet duidelijk is. In sommige gevallen is het iets wat ze verkeerd verstaan of begrepen hebben, en in andere gevallen iets waar je nog niet aan toegekomen bent. Het maakt niet uit, zolang je benadrukt dat de vragen welkom zijn. Een vraag is gewoon een ding dat iemand nog niet weet, dus laat mensen begrijpen waar ze straks mee bezig zijn.

Tip 9: Blijf de eerste paar rondes uitleggen tíjdens het spelen

Yes, goed gedaan: de uitleg is achter de rug en iedereen denkt dat ze aan de slag kunnen! De laatste horde die je nu nog over moet, is ervoor zorgen dat het beklijft. Laat je rol als uitlegger dus nog niet uit je handen vallen, maar begeleid mensen de eerste paar beurten nog in het proces! Een makkelijke strategie is om de persoon die het verste weg zit van de mensen die het spel van de avond nog nooit hebben gedaan te laten beginnen, zodat de nieuwe spelers een paar beurten kunnen kijken. Laat die spelers dan ook hun beurt hardop doen, zodat de andere mensen aan de tafel kunnen luisteren naar wat er gebeurt en waarom.

Een voorbeeld bij Patchwork: “Ik heb op dit moment vijf knopen, daar kan ik twee stukjes mee kopen. Beide zijn ze wel goed eigenlijk, maar als ik dit stuk koop dan kan jij straks dat héle sterke stuk kopen… Dat wil ik eigenlijk niet, dus ik koop stukje een. Ik betaal vijf knopen, en leg dit stuk nu ergens op m’n bord. Mijn tijdsteen gaat vooruit, en dan ben jij.”
Laat vervolgens je medespeler ook hardop denken en stimuleer de goede dingen die je hoort. Als je iets hoort wat niet klopt, probeer dat dan ook vriendelijk te corrigeren of probeer vragen te stellen, zodat je medespeler zelf tot het goede antwoord komen. Dan kunnen je medespelers steeds beter zelfstandig spelen, en begrijpen ze het beter.

Je gaat ook merken dat deze manier van begeleiden in de eerste rondes ervoor zorgt dat mensen stukje bij beetje zelfstandiger gaan handelen en steeds minder begeleiding nodig hebben. Meestal laat ik de teugels niet overt los, maar gebeurt dat organisch. De spelers die vertrouwen in het proces hebben, gaan steeds minder hardop denken en komen alleen nog bij je met verduidelijkingsvragen. De spelers die minder vertrouwen in het proces hebben, komen later in het spel nog steeds bij je terug voor verduidelijking en bevestiging. Positief omgaan met deze vorm van vragen zorgt ervoor dat spelers met een positief gevoel weglopen van het spel. Daarbij zorgt het ervoor dat ze dit soort spellen later ook nog een keer kunnen spelen én dat ze bij jou terechtkunnen als ze iets niet begrijpen. Deze positieve attitude kan ik alleen maar aanmoedigen, omdat dit eigenlijk het verschil maakt tussen bordspelliefhebbers en mensen die het houden bij de spellen die ze kennen.

Lees verder onder de afbeelding >

Tip 10: Maak je niet te veel zorgen als je iets vergeet

Mijn minst favoriete zin wanneer ik een bordspel uitleg is “ja, als ik dat had geweten had ik het allemaal anders gedaan!” Ik lig er nog net niet wakker van. Maar tegelijkertijd is het ook niet te voorkomen, een mens vergeet soms wel eens iets. Het belangrijkste is dat je de situatie verduidelijkt als het gebeurt, en dat je ervoor probeert te zorgen dat de situatie rechtgetrokken wordt. Jij als uitlegger, kan enkel je best doen. Soms glipt er wat tussendoor. Gewoon zeggen hoe het zit en daarna weer door proberen te gaan. En ook, niet te veel zorgen over maken dus.

Bonustip: Kijk eens hoe de échte pro’s het doen tijdens een spelletjesbeurs!

Wat zijn jouw tips?

Dat waren mijn tips! Als je deze tips gebruikt, merk je hopelijk dat de uitleg duidelijker is en veel rustiger verloopt. Op die manier hebben jij en je medespelers veel meer lol in het spelen van dit mooie spel, en ga je hopelijk merken dat mensen steeds enthousiaster zijn wanneer je weer wat moois uit de kast trekt. Heb jij nog tips of good practices waarmee jij de hoogleraar van jouw spellenavond geworden bent, of zitten hier dingen bij waar je zelf nog nooit over na had gedacht? Laat het ons weten in de reacties hieronder!