5 x bordspellen voor schakers

door Yorom | feb 28, 2025 | Mee in de Nieuwsbrief, Bordspel reviews, Columns

Heb je ook wel eens dat je iemand op bezoek hebt die dol is op schaken, en weet je niet wat je met die persoon kan spelen? Of ben jij zelf een fervent schaker en op zoek naar iets anders – dan is deze lijst voor jou! Schaken is waarschijnlijk het eerste spel wat ik serieus nam, en sindsdien ben ik verslingerd aan spellen die een vergelijkbaar deel van mijn brein kietelen. Deze spellen gaan allemaal geen vervanging zijn voor een goed potje schaken, maar zijn wel spellen waar de gemiddelde schaker goed mee uit de voeten gaat kunnen! Benieuwd wat we allemaal opgedoken hebben? Laten we een kijkje gaan nemen.

Waar ben ik bij deze spellen naar op zoek?

Dus je bent op zoek naar een spel om aan een schaker te geven of om met een schaker te spelen – waar ben je dan naar op zoek? Hier zijn de elementen die ik belangrijk vond:

• Het is een positional abstract. Ik heb gemerkt dat dit een vreemd belangrijk onderdeel is voor veel spelers die van schaken houden. Positional abstracts zijn bordspellen die over het algemeen abstracte representaties gebruiken als speelstukken, in plaats van miniaturen of meeples. Schaak is daar, grappig genoeg, het schoolvoorbeeld van. Daarnaast is de plaatsing van deze speelstukken het centrale idee waar het spel over gaat. Dit gebeurt over het algemeen (maar niet per definitie) op een bord met vakjes. De spelervaring zit hem dan in het (ver)plaatsen van die speelstukken, om op die manier een strategisch voordeel te krijgen. Dat kan zijn doordat je stukken verwijdert of blokkeert.
• Alle informatie is openbaar. Schaak typeert zich deels doordat alle informatie in het spel ten alle tijden voor iedereen beschikbaar is. Er zijn geen geheime kaarten of andere spelelementen die je verborgen kan houden. Daardoor gaat het spel puur om de beschikbare acties zo effectief mogelijk gebruiken, zonder dat je daarbij besprongen wordt door acties of informatie die je eerder niet kon hebben.
• Er zit weinig tot geen geluk in het spel. Schakers zullen zeggen dat je toch nog steeds geluk moet hebben om te winnen, maar ik bedoel hierbij dat er geen spontane nieuwe informatie ontstaat voor, tijdens of na je beurt. Geluk heb je in twee soorten: input randomness (je rolt een hand dobbelstenen aan het begin van je beurt, en die moet je handig gebruiken) en output randomness (je probeert een actie uit te voeren en rolt een dobbelsteen om te kijken of die lukt); beide soorten geluk zijn niet aanwezig in deze spellen.

Artikel gaat verder na de afbeelding >

Maar eerst, de eervolle vermelding

• Passo (van Helvetiq/Steffen Spiele): dit was één van de spellen uit mijn top tien spellen van 2023, en ik speel dit spel nog steeds erg graag. Ik heb intussen echter ook een ander spel te pakken gekregen wat ik hieronder ga bespreken, en ik heb gemerkt dat die meer succes heeft met mensen die veel schaak spelen.
• Hey, That’s My Fish! (van Fantasy Flight): een hele leuke positional abstract die helaas net wat te veel gedoe is om op te zetten en netjes te spelen. Ik ben groot fan van het rondschuiven van pinguins, maar ik sloop altijd het bord als ik middenuit een tegeltje moet pakken. Na een tijdje ging het me te veel irriteren, dus nu speel ik gewoon de spellen die hieronder staan.
• Cairn (van Matagot): heel cool schaak-achtig spel! Het goed nadenken over hoe je stukken bewegen is top, en het spel verandert dramatisch door de nieuwe tegels die je er tijdens het spelen aan toevoegt. Ik vind één van de spellen hieronder zelf leuker, maar ik speel ook graag Cairn.
• Santorini (van Roxley Games): een van de mooiste spellen op deze lijst. Roxley Games staat altijd garant voor prachtige producties, maar ik ben zelf niet echt verliefd op Santorini. Dat is waarschijnlijk vooral omdat ik er erg slecht in ben, maar desalniettemin speel ik alle andere spellen in dit artikel liever dan Santorini. Ben jij echter wel een fan van dit soort positional abstracts, dan is Santorini zeker een kijkje waard!
• Homeworlds (van Looney Labs): dit is een van de vreemdste positional abstracts die ik heb gespeeld. Je hebt piramides, in drie maatjes en vier kleuren, waarmee je van alles op tafel weergeeft. Soms zijn het ruimteschepen, soms zijn het planeten, en het is de hele tijd razend interessant. Ik heb hier een hoop lol mee gehad, al was het uiteindelijk wat te abstract voor mij. Als je een strategisch brein hebt en in staat bent om makkelijk een abstracte board state te parcen, dan zou ik dit spel zeker proberen.

Tip 1: Tower Chess

Tower Chess is waarschijnlijk het makkelijkst om te introduceren aan iemand die dol is op schaken, aangezien het vrijwel alle regels voor schaak volgt. Er zijn slechts drie kleine verschillen: het bord is 6×6 (in plaats van 8×8), er zitten geen paarden in het spel, en je kan geen stukken slaan. In plaats van een stuk te slaan, plaats je bij Tower Chess je speelstuk bovenop het stuk van je tegenstander op dat vakje. En die kleine twist verandert alles aan het spel, aangezien een stuk dus ook weer terug in het spel komt wanneer het niet meer bedekt is! Hoe ga jij de koning van je tegenstander slaan als al je sterke stukken bedekt zijn, en hoe krijg je dan je tegenstander zo ver om van jouw stukken af te springen?

Ik ben dol op Tower Chess, omdat het één ding heel goed doet: het test de aannames die je hebt over een bekend spel. Ik speel dit spel graag met sterke schakers, aangezien ze tijdens Tower Chess de heuristics die ze na jaren schaken aan hebben geleerd weer uit het raam kunnen gooien. Dit spel doet hetzelfde met mijn brein als een interessante, nieuwe trick-taker: het dwingt me om opnieuw te kijken naar iets waarvan ik dacht dat ik het begreep. Het stapelen zorgt ervoor dat het spel allemaal interessante opstellingen krijgt die je bij een regulier potje schaak nooit kan zien, en de oplossingen zijn daardoor ook uniek aan dit spel. Als je iets bekends wil met één kleine twist, dan kan je niet missen met Tower Chess.

Tip 2: Onitama

Met Onitama gaan we weer een klein stapje bij schaak vandaan, maar je kan hierin nog wel een hoop gedeeld DNA herkennen. In tegenstelling tot veel andere positional abstracts hebben de speelstukken in Onitama geen vaste manier van bewegen. In plaats daarvan deel je aan het begin van het spel aan beide spelers twee kaarten, en leg je een vijfde kaart naast het speelbord. Die kaarten bepalen tijdens het spel hoe je mag bewegen. Heb je de beweging op een kaart uitgevoerd, dan mag je die kaart niet houden. In plaats daarvan wissel je die kaart om met de kaart die je open naast het bord hebt gelegd. Degene die als eerste diens Onmyo in het startveld van de tegenstander’s Onmyo krijgt of erin slaagt om diens Onmyo te slaan, wint het spel.

Ik heb dit spel cadeau gedaan aan een schaker, omdat ik er vanuit ging dat hij hier veel lol van zou hebben – en dat klopte! Je hebt (net zoals bij schaak) dat je vooruit kan plannen en een “vork” kan creëren waardoor je tegenstander sowieso speelstukken verliest, maar tegelijkertijd is het een stuk overzichtelijker. Er zijn maximaal tien speelstukken op tafel, en de kaartjes zorgen ervoor dat iedereen goed kan volgen wat er op tafel gebeurt. Daarnaast zorgen de kaartjes er ook voor dat er veel variatie is in een potje Onitama. Het klopt dat je bij Onitama geen openingen uit je hoofd kan winnen, maar je wordt als schaker nog steeds wel beloond als je erin slaagt om creatieve zetten te doen en je tegenstander te slim af te zijn. Aanrader!

Tip 3: SHOBU

Weer een stapje verder bij schaak vandaan vinden we SHOBU, één van mijn favoriete abstracte spellen. Tijdens een potje SHOBU speel je een soort dam-achtig spel, met als doel om alle speelstukken van je tegenstander van het bord te werken. De twist is echter dat je op vier borden tegelijk speelt. Eerst doe je een zet op één van de twee borden aan jouw kant van het touw, waarna je die zet kopieert op één van de borden in de andere kleur. Het addertje onder het gras is dat je bij die eerste zet niet één van de stukken van je tegenstander mag duwen! Hoe ga je al je stenen zo managen dat je al die borden tegelijk kan laten draaien?

Ik heb een prachtig handgemaakt SHOBU spel voor mijn verjaardag gehad een aantal jaar geleden, en sindsdien is het één van mijn favoriete spellen. Ik speel dit spel graag met schakers omdat het ook goed inspeelt op een vaardigheid die je bij schaken nodig hebt – het bouwen van vorken en het leggen van hinderlagen. Je kan makkelijk twee of drie van je stenen op één van de borden opgeven als dat betekent dat je tegenstander daarna drie beurten lang niet lekker kan bewegen. Of wat dacht je van één van je stenen tussen twee stenen van de tegenstander neerleggen op hun achterste rij? Om te smullen! Plus dat SHOBU ook de ruimte heeft om vaste openingen te formuleren en te bestuderen, net als bij schaak. Ik ben blij dat mijn versie van SHOBU gebouwd is als een tank, want ik wil dit spel nog met mijn achterkleinkinderen spelen.

Tip 4: Hive

Een artikel over spellen voor schakers zou niet compleet zijn zonder Hive te bespreken. Je doel tijdens een potje Hive is om de koningin van je tegenstander te omsingelen. Dat doe je door je verschillende speelstukken op het juiste moment op de juiste plek te krijgen. Elk van je insecten beweegt net weer anders, en je tegenstanders kunnen jou net zo goed vastzetten als jij hen! Oh, en er is nog één kleine twist – dit spel heeft geen bord. Sterker nog, je begint het spel zonder stukken op je speelveld. Tijdens je beurt moet je dus zorgvuldig overwegen; ga ik een nieuw stuk in het spel brengen, of ga ik de stukken die ik al heb, gebruiken? Een heel slim spel, met veel meer diepgang dan je zou verwachten.

Qua uiterlijk is Hive een grote stap bij schaak vandaan, maar schakers gaan een hoop van de dingen die ze leuk vinden aan schaak terug kunnen vinden in Hive. Nadenken over openingen en formaties? Check. Sterke en zwakke speelstukken die allemaal een belangrijke rol spelen? Check. Veel ruimte voor creativiteit? Check. Nul geluk, waardoor alle openingen en revoluties puur gemaakt zijn door de spelers? Check check check! Daar komt bij dat Hive ook nog eens nagenoeg onverwoestbaar is door de dikke speelstukken van bakeliet, en dat het verkrijgbaar is in een grote en een kleine maat. Ik heb de reisversie standaard in mijn rugzak zitten, voor het geval mensen toch even willen gamen. Hive is terecht een moderne klassieker, en is een must voor elke schaker.

Tip 5: DVONN

DVONN lijkt, in vergelijking met de voorgaande spellen, het minste op traditioneel schaak, maar ik denk dat je als schaker hier toch naar moet kijken. Tijdens een potje DVONN probeer je zo veel mogelijk speelstukken te “besturen” aan het einde van het spel. Als je aan de beurt bent, mag je één van de ringen in jouw kleur verplaatsen in een richting naar keuze. De twist is dat je in dit spel geen stukken slaat, maar stukken opstapelt. Degene die bovenop de stapel ligt, bestuurt de hele stapel. En als je verplaatst, dan verplaats je dus ook de hele stapel… gelijk aan hoe groot de stapel is. Een grote stapel hebben is dus fijn aan het einde van het spel, maar het is ook riskant. Grote stapels bewegen moeilijk, maar kunnen makkelijk overgenomen worden door andere spelers.

Oh ja, en dan zijn er ook nog rode ringen. Er liggen een aantal rode ringen op het bord, de zogenaamde DVONN-stukken. Deze stukken kunnen ook gepakt worden, net als andere stukken, en kunnen dus ook verplaatst worden. En zodra je niet meer in contact staat met zo’n stuk, dan verdwijnen de stukken die niet verbonden zijn uit het spel. Zo heb je dus een aantal dingen om rekening mee te houden. Je moet opletten dat je tegenstander niet je waardevolle stapels pakt, dat je jezelf niet vastzet en dat je in contact blijft met de rode ringen die op het bord liggen.

Ik denk dat schakers veel gaan halen uit DVONN. Het is wel een hele eigen manier van spelen (zelfs al staan er ook andere spellen op deze lijst waarbij je moet stapelen), maar ook bij dit spel is controle over het bord heel belangrijk. En, ook hier kan je vorken maken en je tegenstander in een val zetten. Er zijn momenten waarop je tegenstander eigenlijk alleen maar slechte zetten kan maken, waarna jij daar bovenop kan duiken en die waardevolle toren over kan nemen. De laatste keer dat ik DVONN speelde, verloor ik doordat ik niet goed had onthouden waar de rode steen was en toen verloor ik ineens de helft van mijn bord. Heerlijk, ik hou daarvan.

En wat vind jij?

Welke spellen zou jij aan een schaker aanraden, en welke vind jij zelf leuk? Zijn er spellen die perfect in dit lijstje zouden passen, maar die ik over het hoofd heb gezien? Laat het me weten in de comments!